Haricilik

HARİCİLİĞİN   DOĞUŞU VE  FIRKALARA AYRILIŞI

             İslamda ortaya çıkan ilk fırka hariciliktir. Bazı önemli fikri düşünceleri çağdaşı düşüncelerden farklılık arzeder. Kendinden sonra ortaya çıkan mezhepleride düşünceleriyle etkilemişlerdir.

Haricilerin Zuhuru:

           Hariciler ilim adamları tarafından farklı isimlerle zikredilir. Sıffin savaşında meydana gelen olaylar neticesinde, hakem olayından sonra ortaya çıkmışlardır. Sıffin savaşında Hz. Ali den ayrılarak guruplarını kurmuşlardır. Hariiciliğin doğuşunun nedeni sıffin savaşındaki hakem olayı olsada arka planda haricilerin görüşlerine de bakmak gerekir.

Hariciliğin Doğuşuna Etki Eden Faktörler:

-Abdullah b. Mes’ud un ekolünü benimseyen Iraklı insanlar Kur’ana sıkıca bağlıydılar. Hz. Osman zamanında vuku bulan iç çalkantılardan, huzursuzluklardan dolayı  kendilerince bir tavır takınma kararı almışlardır. İslamın ilk yıllarında olduğu gibi Müslümanların birbiriyle kardeşçe , huzur içinde yaşamalarını, adaletin hüküm süreceği  insanların mutlu olabileceği bir yaşam düşünüyorlardı. Bunun içinde halifenin seçimle işbaşına gelmesini  benimsemişlerdir ve halifenin şahsına büyük önem atfetmişlerdir.

-Resulullahın ahrete irtihalinden sonra vuku bulan savaşlarda Arapların İslam öncesi cahiliye döneminde sahip oldukları kabilecilik anlayışından tamamen kurtulamadıkları    ortaya çıkmıştır. Haşimoğullarıyla  Ümeyyeoğulları arasındaki sürtüşme devam etmiştir. Bunlardan etkilenen haricilerin kabilesi   Rebialılar ve cahiliye döneminde aralarında sürtüşme bulunan Mudarlar birbiriyle tekrar mücadeleye başlamışlardır.1 haricilerin ileri gelenlerinin Temimli olması ve Hz. Ali taraftarlarının içinde çok sayıda Yemenlinin hariciler arasında  olması  haricileri kureyşe karşı harekete sürüklemiştir.

            Haricilik hareketinin siyasi nedenlerde dolayı ortaya çıktığını iddea eden ilim adamları olduğu gibi  bu hareketin dini nedenlerdendolayı ortaya çıktığını iddea eden  ilim adamlarıda vardır. Bu konudaki genel kanaat hariciliğin siyasi nedenlerden ortaya çıkıp dini bir kimliğe   büründüğüdür.

Haricilerin  Sıffin  Savaşından  Sonraki  Durumları:

           Ebu  Musayı  hakemi seçen  Hz Ali  Küfeye çekilmiştir. Hz. Aliyi  savaşı  kesip  hakeme mecbur bırakan hariciler sonra  hakem seçmekle hata ettiklerini düşünerek tövbe ederek  on iki bin kişiyle  Harura ya çekilirler. Hemen kendilerine aralarından birini imam tayin ederler. Bundan sonra amaçlarını ilan ederler. Bu ilanı  duyan  Hz Ali  taraftarları  Hz Ali ye   gelerek  tekrar   biatlarını Hz  Ali ye  sundular. Bunun üzerine hariciler Hz Ali taraftarlarına iyice kızdılar. Ama   Hz  Ali  taraftarları haricilerin  ayrılmalarına önem veriyorlardı.

            Hz Ali haricilerle konuşmak için elçiler yollamıştır . Elçilerle hariciler arasında münakaşalar olmuştur sonuçta hariciler kendi bildiklerine devam etmişlerdir. Daha sonra Hz Ali kendisi haricilerle konuşmuştur bu konuşma neticesinde altı bin  harici Hz Aliyle Küfeye dönmüşlerdir. Geride kalanlar anlayışlı,  ileri görüşlü, iyi bir hatip  kişilerdiler.  Çok namaz kılmaktan dizlerinin yıprandığı söylenir. Ama Hz  Aliye inandığı için  bir sahabi ve hamile olan eşini öldürecek kadarda çelişki  içinde olan bir guruptu.

             Hz Ali defalarca haricilerle konuşmuştur ama onlar kendi bildiklerinden dönmemişlerdir. Haricilerden iş çıkmayacağını anlayan Hz Ali   Küfede yanında bulunanlarla ve Basradan gelecek olanlarla birleşerek   Şamlılar üzerine saldırmayı düşünmektedir.   Tam bu sırda hariciler kendi görüşlerinin paylaşmadı diye sahabiden Habbab b. Eret’i ve hamile olan eşini vahşice katletmeleri üzerine  Hz Ali  Şam üzerine gitmeden önce bu hariciler meselesini halletmeyi uygun gördü.  Nehravan yakınlarında vuku bulan savaşta haricilerin tamamına yakını imha edilmiştir. Nehravan  savaşı  Hz Ali  açısından bir zaferdi .Ne  varki bu savaşlardan kaçıp kurtulan hariciler için intikam arzusunu tetikleyen olaydı. Bunun neticesinde Hz Ali bir harici tarafından şehit edilir.

             Hariciler Hz Alinin şehit edilmesinden sonra özelliklede Hz Hasanın halifelik hakkından feragat etmesinden sonra Muaviye tarfından ve Emevilerden  büyük kırıma uğramışlardır 2.   Küfede  Emeviler zamanında sürekli olarak haricilere büyük baskılar olmuştur. 677 yılında Küfe valisi İbn Ummil Hakem in sert tedbirleri sonucu Küfede bulunan bütün hariciler öldürülmüştür buda  Küfede ki  haricilerin sonu olmuştur.

           Sıffin  savaşından sonra beş yüz kişilik bir harici gurubunun başına geçerek Basraya geçen et Temimi Basra hariciliğinin  kurucusu olmuştur. İlerki yıllarda  Basrda da  haricilere Emevi yönetimince büyük baskılar uygulanmıştır. En önemli kısımda Ubeydullahın  Vali  olmasıyla başlamıştır Ubeydullah Basradaki haricilerin  kökünü kazımıştır.

Haricilerin   Fırkalara    Ayrılışı:

           Yezitin ölümünden sonra Basra halkı  ibn Ziyad’a isyan ederler bunu fırsat bilen hariciler hapislerden kaçarak kurtulurlar. Nafi b. El Erzak etrafında toplanırlar. Bu guruptan üç yüz kişi Allah yolunda Huruc edenler olsaydı durumumuz böyle olmazdı diyerek  Ehvaza giderler.  Abdullah b. Es  Saffar ve Abdullah b. İbad  buna  karşı  çıkarak   Basrada  kalırlar .   Ehvaza  gidenler bir süre sonra kendi görüşlerini  oluşturlar .’Gerçekten kitapta insanlara açıkladıktan sonra,  indirdiğimiz belgeler  ve  ve yol göstereni   gizleyen kimseler var ya , onlara hem Allah lanet eder hem lanetçiler lanet eder3.  Bu fikirler bütün taraftarlarca kabul görür.  İlerleyen zamanda liderleri Nafinin görüşlerinde değişmeler gözlenir. Nafinin bu yeni görüşleri , kendisine  katılmayıp Basrada kalanlardan önce, kendi taraftarları arasında  hoş karşılanmadı . Yaşanan tartışmalardan sonra  Necdet b. Amir el Hanefi, ibn Erzaka  karşı  çıkarak  kendisine katılanlarla   beraber   Yemameye geçmiştir.

            Necdetin Yemameye gelişiyle hariciler Ebu Talutu mevkiinden indirerek Necdete biat ettiler. Bunun neticesinde ibn Erzak başkanlığında Ehvazda bulunan hariciler kesin sınırlarla EZRAKİYYE ve NECDİYYE    diye ikiye ayrılmıştır.  Basrada kalanlarda KAADE denilen gurubu oluşturmuşlardır. Basrada  yine el Muhakkimetul ula denilen bir gurupları da vardır.

684 yılında el- Muhakkimetül ula denilen ilk  haricilerin kurucularının isimlerine izafeten  Ezrakiyye, Necdiyye, Sufriyye  ve İbadiyye olmak üzere dört kola ayrılmışlardır. Bunlardan sadece İbadiyye kolu hayatta kalıp varlığını sürdürmüştür.